Σύστημα (α)σύγχρονης ψηφιακά επαυξημένης εκπαίδευσης

• Αν ο τρόπος διδασκαλίας στα μαθήματα μας σας φαίνεται κάπως διαφορετικός ή ακόμη και περίεργος, αυτό συμβαίνει γιατί μάλλον έχετε συνηθίσει σε παλιότερους τρόπους διδασκαλίας, καθώς και σε προηγούμενες βαθμίδες εκπαίδευσης. Αυτά τα παλιότερα συστήματα είναι πιθανόν να μην σας εξυπηρετήσουν στο μέλλον. Στα παρακάτω σημεία γίνεται μια πολύ σύντομη παράθεση της θεωρητικής βάσης για την εκπαιδευτική (διδακτική και μαθησιακή) φιλοσοφία στα μαθήματα της ομάδας μας.
• Η πρώτη παραδοχή (υπόθεση) μας είναι πως η εκπαιδευτική φιλοσοφία είναι συνδεδεμένη και με ένα μοντέλο οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, είτε στο σύνολο της, είτε σε επιμέρους δραστηριότητες, π.χ., ανάπτυξη λογισμικού. Φυσικά υπάρχει και η σημαντική διάσταση της εκπαίδευσης ως μόρφωσης, αλλά αυτό θα χρειαστεί μια ξεχωριστή (και μάλλον εκτενένεστερη πολιτική και κοινωνική) ανάλυση κάπου αλλού.
• Η δεύτερη παραδοχή μας είναι πως η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι κυρίως ένας τρόπος σκέψης πέρα από γνώσεις και δεξιότητες. Στην περίπτωση του λογισμικού μας ενδιαφέρει τι είναι και πως αναπτύσεται το λογισμικό και όχι να εστιάσουμε σε μια τρέχουσα τεχνική (π.χ., γλώσσα ή μέθοδο προγραμματισμού). Φυσικά, οι επίκαιρες γνώσεις και δεξιότητες θα πρέπει να είναι μέρος του προγράμματος ως ενδεικτικές και ως παραδείγματα (συνήθως προς αποφυγή).
• Η παραδοσιακή μονολιθική και ιεραρχική εκπαίδευση (π.χ., διάλεξη, τελική εξέταση, ασκήσεις με σωστό-λάθος, κτλ), ίσως, κάπου-κάποτε, να ήταν το πιο συμβατό μοντέλο μάθησης (π.χ., σε έναν ιεραρχικά δομημένο βιομηχανικό κόσμο με καλά ορισμένες και σταθερές ροές εργασίας), αλλά σε έναν τεχνολογικά δικτυωμένο και ρευστό κόσμο δυναμικών υπηρεσιών δεν είναι πλέον συμβατό. Επίσης, η παραδοσιακή εκπαίδευση δεν ήταν ποτέ συμβατή με την δραστηριότητα του λογισμικού, που είναι από την φύση της συνεργατική και δικτυακή.
• Για όποιον δεν έχει τον χρόνο να μελετήσει αυτές τις 2K λέξεις (ή τις 200χλδ λέξεις στις αντίστοιχες περιοχές, το οποίο θα ήταν το ιδανικό), μπορεί, ως υποκατάστατο, να σκεφτεί λίγο πάνω στις παρακάτω διαφάνειες που συνοψίζουν το νόημα, για όσους τουλάχιστον θέλουν να το καταλάβουν και να προσαρμοστούν σε έναν ποιοτικό ψηφιακό μετασχηματισμό όπου θα δράσουν πέρα από την απλή κατανάλωση έτοιμων λύσεων ασύμβατου (αν όχι παρωχημένου) σχεδιασμού (π.χ., ζουμ, γουεμπεξ, οπεν κλας-κορς).
• Προφανώς δεν υπάρχει καμία διάθεση υοθέτησης του συνόλου των αναρχικών τοποθετήσεων, αλλά σίγουρα το δημοφιλές αναρχικό σύνθημα “το σύστημα διδασκαλίας είναι η διδασκαλία του συστήματος” βρίσκει σύμφωνο ακόμη και τον Άλαν Κέη με βραβείο Τιουρινγκ (Νόμπελ) Πληροφορικής σε θέματα λογισμικού-προγραμματισμού-διάδρασης-παιδαγωγικής, ο οποίος προτείνει ότι το ίδιο το σύστημα λογισμικού θα πρέπει είναι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα (“the system is the curriculum”).
• Κάνοντας μια πρώτη αξιολόγηση των διαθέσιμων εργαλείων ασύγχρονης εκπαίδευσης στο πλαίσιο της τεχνολογίας λογισμικού, γίνεται άμεσα προφανές, ότι το δημοφιλές ζουμ και οπεν κλας-κορς δεν αξίζουν καν κριτικής ανάλυσης (για να δανειστούμε μια ακόμη από τις αγαπημένες εκφράσεις του Άλαν Κέη).
• Από την άλλη πλευρά το γκιτχαμπ είναι (σχεδόν) ιδανικό αφού το ίδιο ακριβώς εργαλείο χρησιμοποιείται ευρέως από την αγορά και την έρευνα στο λογισμικό. Επομένως η χρήση του για μαθήματα λογισμικού ως σύστημα εκπόνησης και αποστολής εργασιών και αναφορών πληρεί την οδηγία “το σύστημα είναι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα”. Για την (αραιή) σύγχρονη επικοινωνία οι προγραμματιστές διαχρονικά (20 χρόνια+) συνήθως χρησιμοποιούν το IRC, καθώς και τις (ακόμη πιο αραιές) φυσικές συναντήσεις.

Διάλεξη και σύχρονη τηλεδιάσκεψη

• Η πλαστικότητα του ψηφιακού μέσου μας επιτρέπει να προσομοιώσουμε τόσο το συνολικό μοντέλο μάθησης όσο και την διδακτική από τον φυσικό χώρο στο ψηφιακό περιβάλλον. Για όποιον διδάσκοντα δεν γνωρίζει τις δυνατότητες του ψηφιακού μέσου καθώς και για όλους τους μαθητές που δεν έχουν εκτεθεί σε διαφορετικά μαθησιακά μοντέλα η προσομοίωση της πραγματικότητας είναι τόσο οικεία όσο και φυσική όσο και αυτονόητη.
• Το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες σε μια προσομοιωμένη ψηφιακή μάθηση θα αποδεχτούν και πιθανώς θα προτιμήσουν αυτό το είδος από την φυσική παρουσία ή ακόμη περισσότερη από μια άγνωστη (και αφύσικη σε πρώτη ανάγνωση) εναλλακτική είναι σχεδόν αναπόφτεκτο για τους περισσότερους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και σωστό.
• Η βασική παγίδα που θα πρέπει να αποφύγει κάποιος στην σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι να κάνει μια απλή διάλεξη με διαφάνειες.
• Η διάλεξη είναι ένα πολύ χρήσιμο συστατικό στο μίγμα της διδασκαλίας, αλλά στην περίπτωση της ψηφιακά επαυξημένης εκπαίδευσης θα μπορούσε να είχε ήδη καταγραφεί ασύγχρονα και να είχε μοιραστεί στους εκπαιδευόμενους, έτσι ώστε να γίνει παραγωγική χρήση της σύγχρονης συνάντησης.
• Τι είναι όμως “παραγωγικό” σε μια τηλεδιάσκεψη; Αν και δεν είναι εύκολο να το ορίσουμε για όλα τα γνωστικά αντικείμενα, υπάρχουν μερικές καλές πρακτικές για εκείνα τα γνωστικά αντίκειμενα που βασίζονται σε λογισμικό διάδρασης με τον χρήστη, όπως αναλύεται στην επόμενη ενότητα:

Καλές πρακτικές τηλεδιάσκεψης

• Την πρώτη φορά που θα συνδεθείτε μπορείτε να δημιουργήσετε λογαριασμό με το ιδρυματικό (π.χ., ionio.gr, upatras.gr) email σας, όπου θα φαίνεται το ONOMA KAI TO ΑΜ σας και να κάνετε εγκατάσταση του λογισμικού σε έναν πολυμεσικό επιτραπέζιο υπολογιστή με γρήγορο και σταθερό δίκτυο.
• Η σημασία του πολυμεσικού επιτραπέζιου υπολογιστή και του γρήγορου σταθερού δίκτυου, είναι ανάλογη της σημασίας που έχει μια καλοσυντηρημένη, καθαρή, και με σωστή θερμοκρασία-υγρασία αίθουσα διδασκαλίας. Προφανώς, αν δεν υπάρχει αυτή η αναγκαία συνθήκη, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στα εκπαιδευτικά θέματα, αφού θα υπάρχουν άλλα σημαντικότερα προβλήματα.
• Η σύχρονη τηλεδιάσκεψη έχει πολλά μειονεκτήματα, αλλά έχει και ένα (τουλάχιστον) πλεονέκτημα, σε έναν επιτραπέζιο υπολογιστή με καλό δίκτυο μπορείτε κάνετε χρήση της λειτουργίας διαμοιρασμού οθόνης πολύ πιο εύκολα και συνεργατικά από ότι σε μια αίθουσα διδασκαλίας.
• Η φυσική παρουσία (σώμα, πρόσωπο, βλέμα) προφανώς απουσιάζει, οπότε όλο το βάρος της προσωπικής παρουσίας πέφτει πάνω στην φωνή-διάλογο και στον διαμοιρασμό της οθόνης, όπου μπορούμε να δείχνουμε ζωντανά την δραστηριότητα μας (σκέψεις, σχέδια, προγράμματα, χειρονομίες με τον κέρσορα, κτλ).
• Με άλλα λόγια, όποιος δεν μιλάει και δεν μοιράζεται την οθόνη του, είναι σαν να απουσιάζει, οπότε, αν απλά θέλει να παρακολουθήσει βίντεο με διαλέξεις-ντέμο-συζήτηση θα μπορούσε να επισκεφτεί ένα αντίστοιχο κανάλι με ανεβασμένα ασύγχρονα βίντεο σε σχετικά θέματα, τα οποία ενδέχεται να είναι καλύτερα αφού μπορεί να διαλέξει αυτό που θέλει από μια μεγάλη ποικιλία, καθώς και να έχει έλεγχο της ροής του ασύγχρονου βίντεο. Άρα, η αξία της σύγχρονης τηλεδιάσκεψης βρίσκεται στην ενεργή συμμετοχή.
• Ανάλογα με το σύστημα τηλεδιάσκεψης υπάρχουν πρόσθετες λειτουργίες, όπως σήκωμα εικονικού χεριού, γρήγορη απόκριση με κουμπί (ναι/όχι), απαντήσεις σε ερωτήματα, μηνύματα κειμένου, χωρισμός μεγάλης αίθουσας σε επιμέρους εικονικές ομάδες, κα.
• Η ευθύνη για την ενεργή συμμετοχή βαρύνει με τον ίδιο τρόπο τόσο τον εκπαιδευτή όσο και τους εκπαιδευόμενους. Για παράδειγμα, είναι λάθος εκπαιδευτικός σχεδιασμός από την πλευρά του καθηγητή να δείχνει και να μιλάει πάνω από διαφάνειες για μεγάλο χρονικό διάστημα (π.χ., 20 λεπτά), αφού αυτή η λειτουργία γίνεται καλύτερα με ασύγχρονο βίντεο. Επίσης, είναι εξίσου μεγάλο λάθος από την πλευρά του εκπαιδευόμενου να παρακολουθεί αμέτοχος σε μια τηλεδιάσκεψη, αφού αυτό ισοδυναμεί με την μη αποδοχή του μαθησιακού τρόπου της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, επομένως κάθε επόμενο θέμα που αφορά το ίδιο το μαθησιακό αντικείμενο (γνώσεις, δεξιότητες, τρόπος σκέψης, αξιολόγηση) ουσιαστικά αυτοακυρώνεται.
• Με άλλα λόγια, όποιος δεν μιλάει και δεν μοιράζεται την οθόνη του, είναι σαν να απουσιάζει, οπότε, αν απλά θέλει να παρακολουθήσει βίντεο με διαλέξεις-ντέμο-συζήτηση θα μπορούσε να επισκεφτεί ένα αντίστοιχο κανάλι με ανεβασμένα ασύγχρονα βίντεο σε σχετικά θέματα, τα οποία ενδέχεται να είναι καλύτερα αφού μπορεί να διαλέξει αυτό που θέλει από μια μεγάλη ποικιλία, καθώς και να έχει έλεγχο της ροής του ασύγχρονου βίντεο. Άρα, η αξία της σύγχρονης τηλεδιάσκεψης βρίσκεται στην ενεργή συμμετοχή.
• Όλα τα παραπάνω είναι καλές πρακτικές αλλά τελούν υπό την αίρεση ότι τα ψηφιακά εργαλεία συνεργασίας και επικοινωνίας που έχουμε διαθέσιμα κάθε στιγμή θα μπορούσαν να αλλάξουν, έτσι ώστε να εξυπηρετούν μια διαφορετική θεώρηση μάθησης-επικοινωνίας-συνεργασίας, όπως περιγράφεται στην επόμενη ενότητα:

Κατανεμημένη και δικτυακή μάθηση

• Οι παραπάνω καλές πρακτικές είναι αναγκαίες αλλά όχι ικανές για ένα ιδανικό αποτέλεσμα εξ αποστάσεως μάθησης, γιατί βασίζονται και επηρεάζονται από τα ψηφιακά εργαλεία που έχουμε διαθέσιμα, καθώς και από την θεωρία μάθησης που συνειδητά ή μη εφαρμόζουμε. Δυστυχώς τα περισσότερα εργαλεία που έχουμε διαθέσιμα είναι φτιαγμένα ως μια προσομοίωση (μάλιστα κάποιοι θα πουν ακριβέστερα ως μια φτωχή απομίμηση) της φυσικής πραγματικότητας και της παραδοσιακής ιεραρχικής θεωρίας μάθησης.
• Αν και είναι δύσκολο να δώσουμε μια συνταγή για την ιδανική δικτυακή μάθηση, είναι πολύ εύκολο να εντοπίσουμε την λάθος εφαρμογή της. Κάθε εφαρμογή που απλά προσομοιώνει την πραγματικότητα με ψηφιακά εργαλεία είναι λάθος. ‘Οπως για παράδειγμα είναι συνήθως λάθος να δουλεύμε σε ψηφιακά έγγραφα που είναι προσομοίωση της φυσικής τυπωμένης σελίδας (π.χ., Word, OpenOffice, PDF), έτσι ακριβώς είναι λάθος να συμμετέχουμε σε ψηφιακά περιβάλλοντα μάθησης τα οποία απλά προσομοιώνουν την μάθηση στον φυσικό χώρο (π.χ., Zoom, Webex, Teams).
• Η σχεδίαση και κατασκευή νέων ψηφιακών εργαλείων που είναι συμβατά με την ψηφιακή μάθηση δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση ακόμη και αν αποφύγουμε την συνηθισμένη παγίδα της προσομοίωσης της τρέχουσας (ή ακόμη χειρότερα της παραδοσιακής) πραγματικότητας.
• Το μοντέλο του υπολογιστή γενικού σκοπού εξ ορισμού μας επιτρέπει να προσομοιώσουμε όποιο μέσο επικοινωνίας θέλουμε, είτε αυτό υπάρχει, είτε είναι κάτι νέο, επομένως τα ψηφιακά εργαλεία μάθησης μπορούν και πρέπει να είναι αυτά που εξυπηρετεί την μάθηση σε ένα κατανεμημένο και δικτυακό περιβάλλον.
• Η κατανεμημένη μάθηση σε δικτυακό περιβάλλον εξ ορισμού δεν μπορεί να μοιάζει με αυτήν σε μια παραδοσιακή ιεραρχική αίθουσα διδασκαλίας όπου ο δάσκαλος δίνει οδηγίες σε μαθητές, ή βοηθάει στην εκτέλεση οδηγιών, ή ακόμη χειρότερα οι μαθητές απλά ακούν-βλέπουν παθητικά. Προφανώς αυτό απαιτεί εκτός από τα κατάλληλα ψηφιακά εργαλεία και μια αλλαγή παραδείγματος από την πλευρά των δασκάλων-μαθητών.
• Η παραδοσιακή δικτυακή μάθηση αναπτύχθηκε κυρίως με ασύγχρονα εργαλεία (αναλογικά όπως το φυσικό ταχυδρομείο, ή ψηφιακά σαν προσομοίωση του φυσικού ταχυδρομείου). Αυτή η τεχνολογική αδυναμία (μικρό εύρος ζώνης ή έλειψη διαδικτύου) επέτρεψε την αποφυγή της παγίδας της σύγχρονης τηλεδιάσκεψης ως προσομοίωση, όπου ο καθηγητής δείχνει διαφάνειες και μιλάει και έδωσε (ακούσια) έμφαση στην ασύγχρονη (αλλά πυκνή) διάσταση της ψηφιακής επικοινωνίας που είναι ένα από τα πλεονεκτήματα της.

• Η μεγαλύτερη δυσκολία στην σχεδίαση της κατανεμημένης και δικτυακής μάθησης είναι ότι απαιτεί την κατανόηση ενός σύνθετου τεχνολογικού-κοινωνικού συστήματος, το οποίο θα είναι προσομοίωση όχι της παλιάς πραγματικότητας, αλλά μιας νέας δυνητικής εικονικότητας. Ο πιο απλός τρόπος να το σκεφτούμε αυτό είναι με αναφορά και αναλογία στην αλληγορία της σπηλιάς του Πλάτωνα ή στο δίλημμα που θέτει ο Μορφέας στον Νήο στην ταινία Μάτριξ.
• Η πραγματικότητα είναι έξω από τα ψηφιακά μέσα και είναι άστοχο να κάνουμε συγκρίσεις και επιλογές. Τα ψηφιακά εργαλεία και μέσα επικοινωνίας, αν μπορούσαν να μιλήσουν, δεν θα είχαν καμία άποψη για την κάθε μια εκδοχή της δυνητικής εικονικότητας που δημιουργούν. Η επιλογή της προσομοίωσης του φυσικού χαρτιού ή της φυσικής τάξης σε ψηφιακό μέσο είναι η άποψη μιας ομάδας ανθρώπων, ή καλύτερα κάποιων εταιρειών που έχουν πείσει αρκετούς.
• Το δίλημμα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι πολύ δύσκολο γιατί (για την ώρα) γνωρίζουμε καλά μόνο την μια επιλογή του (προσομοίωση της πραγματικότητας) και ταυτόχρονα έχουμε σχεδόν απόλυτη άγνοια για τις πολλές εναλλακτικές επιλογές δυνητικής εικονικότητας που έχουμε. Ευτυχώς υπάρχουν πολυδιάστατοι άνθρωποι (όπως ο Αλαν Κέη, ο Τεντ Νέλσον, ο Τζερον Λάνιερ) που μας έχουν δώσει τρόπους σκέψης για να δημιουργήσουμε εναλλακτικές, που βασίζονται σε σημαντικά κριτήρια και ιδιότητες των ψηφιακών μέσων.
• Μια ψηφιακή κοινότητα μάθησης θα πρέπει να προβάλει τα προφίλ των μελών της και να έχει ένα ισχυρό σύστημα εμπιστοσύνης. Οι καρδούλες, οι αντίχειρες, και οι ακόλουθοι των κοινωνικών μέσων είναι μια καλή αναλογία, αλλά προφανώς χρειαζόμαστε κάτι πιο σοβαρό που να βασίζεται στις ίδιες τις δραστηριότες της μάθησης. Για παράδειγμα, τα κομίτ και η κοινωνική δραστηριότητα στο γκιτχαμπ είναι μια κάπως καλύτερη αποτύπωση της δραστηριότητας και της εμπιστοσύνης που μπορούμε να έχουμε για ένα προφίλ χρήστη.
• Η ιδανική κατανεμημένη μάθηση βασίζεται σε μια σχεδόν ισότιμη συμμετοχή στο δικτυακό περιβάλλον, το οποίο επιτρέπει την δυναμική σύνθεση επιμέρους ομάδων, οι οποίες κινούνται ανεξάρτητα και αυτοδύναμα. Αν και δεν έχουμε ακριβώς κάτι τέτοιο διαθέσιμο ακόμη με έμφαση στα μαθησιακά αντικείμενα που μας ενδιαφέρουν, το πιο κοντινό (μορφολογικά, όχι σε περιεχόμενο) εργαλείο που υπάρχει είναι τα δικτυακά παιχνίδια μεγάλου πλήθους παικτών.
• Αν και δεν έχουμε ακόμη τα ιδανικά εργαλεία για την κατανεμημένη μάθηση, σίγουρα έχουμε πολύ καλές επιλογές, όπως για παράδειγμα το mumble το οποίο επιτρέπει την δημιουργία πολλών καναλιών ήχου και έχει πολλαπλά επίπεδα δικαιωμάτων χρήστη έτσι ώστε η πρόσβαση να μην γίνεται στην ίδια αίθουσα αλλά σε επιμέρους αίθουσες οι οποίες επιτρέπουν μια πιο δυναμική και σίγουρα πιο συμμετρική σχέση ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το εργαλείο σχεδιάστηκε για δικτυακά παιχνίδια μεγάλου πλήθους παικτών.
• Εκτός από τον ήχο μπορούμε να μοιραστούμε κείμενο με το εργαλείο irc το οποίο επίσης επιτρέπει την δυναμική δημιουργία καναλιών, οπότε υποστηρίζει επιμέρους ομάδες που λειτουργούν ανάλογα με τις ανάγκες, π.χ., ένα κανάλι μόνο για ανακοινώσεις, ένα άλλο για ελεύθερη συζήτηση, κάποιο άλλο για ιδιωτική συζήτηση, κτλ.
• Η μεταφορά εικόνας είναι το πιο δύσκολο σημείο αυτήν την στιγμή, αλλά στην περίπτωση του λογισμικού λύνεται εύκολα με το εργαλείο γραμμής εντολών tmate.
• Στην ειδική περίπτωση του θέματος της τεχνολογίας λογισμικού είμαστε τυχεροί γιατί το αντικείμενο της μάθησης είναι ταυτόχρονα βασικό συστατικό στο ίδιο το ψηφιακό μέσο. Επιπλέον, οι αντίστοιχες κοινότητες μάθησης και τα ψηφιακά εργαλεία που στηρίζουν δημιουργήθηκαν από πολύ παλιά, όπως για παράδειγμα τα IRC, MUMBLE, TMATE.

Υβριδική και μικτή ψηφιακή μάθηση

• Ακόμη και η ιδανική δικτυακή μάθηση που περιγράφεται στην προηγούμενη ενότητα δεν μπορεί να αντικαταστήσει ούτε να συγκριθεί με την δια ζώσης εμπειρία, οπότε η πιο συνετή στάση θα ήταν η εφαρμογή υβριδικών και μικτών λύσεων σε ένα μίγμα-συνταγή που ταιριάζει στο θέμα της μάθησης και κυρίως στις ανάγκες των συμμετεχόντων. Για παράδειγμα, το εργαστήριο ανατομίας στην ιατρική δεν μπορεί να γίνει καθόλου δικτυακά, ενώ το αντίστοιχο εργαστήριο λογισμικού μπορεί να γίνει καλύτερα δικτυακά παρά δια ζώσης. Στο ενδιάμεσο αυτών των δύο άκρων υπάρχουν άπειρες επιλογές ανάλογα με το μάθημα και την ετοιμότητα του διδάσκοντα-μαθητή.
• Οι υβριδικές και μικτές λύσεις συνδυάζουν την δια ζώσης εμπειρία με την εξ αποστάσεως σε μια δοσολογία και σε μια διαδικασία που εξαρτάται από το είδος του γνωστικού αντικειμένου και τις ανάγκες των συμμετεχόντων. Για παράδειγμα, σε ένα μάθημα που σχετίζεται με λογισμικό, είτε ως αντικείμενο (π.χ., τεχνολογία λογισμικού) είτε ως μέσο (π.χ., λειτουργικά συστήματα, ασφάλεια λογισμικού, κτλ), η ανάγκη για δια ζώσης συνάντηση μπορεί να είναι ελάχιστη ως μηδενική. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ανάλογες εταιρείες λειτουργούν πλήρως εξ αποστάσεως και έχουν τις δια ζώσης συναντήσεις περισσότερο για την δημιουργία κουλτούρας.
• Φυσικά, με δεδομένο ότι ένα Πανεπιστήμιο είναι επίσης μια κοινότητα ανθρώπων και με δεδομένο ότι μια κοινότητα ανθρώπων βασίζεται και στην φυσική παρουσία τους. Επομένως, το μίγμα της μάθησης θα πρέπει συνειδητά να επιλέξει αν και πόσο η διάσταση της πραγματικής κοινότητας είναι σημαντική. Για παράδειγμα, κάποιο ίδρυμα θα μπορούσε να επιλέξει κοινότητα μόνο με φυσική παρουσία και κάποιο άλλο μόνο με ψηφιακή (δυνητική κοινότητα), ή κάτι ενδιάμεσο, με ότι αυτό συνεπάγεται για την αντίστοιχη κουλτούρα του ιδρύματος, όπως περιγράφεται από τις αντιστοίχες κοινωνικές θεωρίες.
• Ένα ίδρυμα που θα επιλέξει ένα μεγάλο βαθμό φυσικής παρουσίας σημαίνει ότι δίνει σημασία στην δημιουργία οργανωσιακής κουλτούρας και ότι δίνει έμφαση στις σχέσεις των ανθρώπων. Αντίστοιχα, ένα ίδρυμα που θα επιλέξει μικρό βαθμό φυσικής παρουσίας θα οδηγηθεί σε περισσότερο επιφανειακές σχέσεις απλής διαδικασίας. Μια καλή αναλογία είναι οι αγορές σε ένα παζάρι και οι αγορές δικτυακά, όπου οι δεύτερες βασίζονται στην καλά ορισμένη διαδικασία, ενώ οι πρώτες έχουν περισσότερο ανθρώπινο χαρακτήρα, ακόμη και θεατρικότητα, π.χ., διαπραγμάτευση στην τιμή.
• Επίσης, με δεδομένο ότι ένα Πανεπιστήμιο εφαρμόζει και μοιράζεται την επιστημονική μέθοδο, η οποία βασίζεται κυρίως στις ερμηνείες και υποθέσεις που κάνουν ομάδες δημιουργικών ανθρώπων, προκύπτει μια αντικειμενική αντίφαση με όλα τα ψηφιακά μέσα που βασίζονται κυρίως σε καλά ορισμένες διαδικασίες, οπότε είναι κατάλληλα περισσότερο για μετάδοση δεξιοτήτων και γνώσεων, παρά για την πρωτογενή παραγωγή των τελευταίων.
• Οι παραπάνω συμβιβασμοί και οι επιπτώσεις τους είναι αντικειμενικά δύσκολες αποφασείς, αλλά στην πράξη τα περισσότερα ιδρύματα λειτουργούν ήδη μέσα σε ένα δεδομένο πλαίσιο περιορισμών και δυνατοτήτων, τα οποία καθορίζουν τόσο τους εφικτούς στόχους μετασχηματισμού, όσο και το εφικτό μονοπάτι προς τα εκεί.
• Για παράδειγμα, ένα μικρό περιφερειακό ίδρυμα, όπου οι μισοί ή περισσότεροι από τους ανθρώπους του δεν έχουν σημαντική φυσική παρουσία δεν μπορεί να έχει φιλοδοξία δημιουργίας κουλτούρας, εκτός και αν επιλέξει να περιοριστεί μόνο σε όσους είναι παρόντες μικραίνοντας όμως το μέγεθός του.